คำวิเศษณ์ คือคำขยายหรือประกอบคำอื่นให้มีเนื้อความแปลกออกไป หรือขยายข้อความนั้นให้ชัดเจนยิ่งขึ้น คำที่ใช้วิเศษณ์ประกอบได้มี นาม
สรรพนาม กริยา และวิเศษณ์ ด้วยกัน
เช่น
๑. ประกอบคำนาม
เช่น คนอ้วน ผ้าบาง
ดอกไม้หอม บ้านใหม่ มะม่วงอ่อน
๒. ประกอบสรรพนาม
เช่น ท่านทั้งหลาย ใครบ้าง
๓. ประกอบกริยา
เช่น พูดเพราะ เดินช้า
๔. ประกอบวิเศษณ์
เช่น อากาศร้อนมาก กินจุมาก
น้ำเย็นจัด
คำวิเศษณ์แบ่งออกเป็น ๑๐
ชนิด คือ
๑. วิเศษณ์บอกลักษณะ (ลักษณะวิเศษณ์) เป็นวิเศษณ์ที่บอกลักษณะต่าง ๆ เช่น
บอกชนิด สี เสียง
รสกลิ่น ขนาด สัณฐาน
อาการ ความรู้สึก เช่น
บอกสี ขาว ดำ แดง
บอกรส หวาน ขม
เปรี้ยว
บอกกลิ่น หอม หืน
เหม็น
บอกเสียง ดัง แผ่ว
เบา
บอกขนาด ใหญ่ เล็ก
กว้าง
บอกสัณฐาน กลม แบน รี
บอกอาการ เร็ว ไว ช้า
บอกชนิด ดี เลว
กลาง
บอกความรู้สึก ร้อน เย็น
หนาว อุ่น
คนตัวใหญ่กินจุกว่าคนตัวเล็ก
เขาชอบดื่มนมอุ่น ๆ
นกยูงเดินกรีดกราย
๒. วิเศษณ์บอกเวลา (กาลวิเศษณ์) เช่น
เช้า สาย บ่าย
เย็น เที่ยง ค่ำ
อดีต ปัจจุบัน อนาคต
ก่อน หลัง นาน
เร็ว เป็นต้น
คนโบราณไม่ชอบนอนดึก แต่ชอบตื่นเช้า
เขาอาบน้ำนานกว่าคนอื่น
ๆ
เขากลับไปก่อน ฉันกลับที่หลัง
๓. วิเศษณ์บอกสถานที่ (สถานที่วิเศษณ์) เช่น
ใกล้ ไกล ห่าง
บน ล่าง เหนือ
ใต้ บก น้ำ
ซ้าย ขวา เป็นต้น
วิเศษณ์บอกสถานที่
ถ้ามีคำนามหรือสรรพนามตามหลังจะกลายเป็นบุพบท เช่น
แม่ยืนใกล้ฉัน แจกันอยู่บนหิ้ง นกเขาบนกิ่งไม้
๔. วิเศษณ์บอกปริมาณหรือจำนวน (ปริมาณวิเศษณ์) เช่น
มาก น้อย หนึ่ง
สอง สาม ที่หนึ่ง
ที่สอง หลาย ทั้งหลาย
หมด บรรดา บ้าง
บาง จุ คนละ
ต่างกัน
เขามีที่ดินหลายร้อยไร่
เงินทั้งหมดเป็นของกองทุนหมู่บ้าน
เขาเลี้ยงสุนัขหนึ่งตัว
๕. วิเศษณ์บอกความชี้เฉพาะ (นิยมวิเศษณ์) เช่น
นี่ นี้ นั้น
โน้น ทั้งนี้ ทั้งนั้น
อย่างนั้น อย่างนี้ ดังนั้น
เอง เฉพาะ เทียว ดอก แน่นอน
จริง เจียว
หัวหน้าคนนี้ พูดจริง
ทำจริง และมีใจแน่นอน
เขาทำกับข้าวเอง
บ้านนั้นมีคนอยู่หลายคน
๖. วิเศษณ์บอกความไม่ชี้เฉพาะ (อนิยมวิเศษณ์) อะไร
ไหน ใย ใด
อย่างไร
สิ่งใดมีคุณอนันต์ สิ่งนั้นมีโทษมหันต์
เธอจะมาหาฉันเมื่อไรก็ได้
ใคร
ๆ ก็รักเธอทั้งนั้น
๗. วิเศษณ์แสดงคำถาม (ปฤจฉาวิเศษณ์) เช่น
ทำไม หรือ อะไร
ไหน กี่ ไหม
อันใด อย่างไร สิ่งใด
เธอจะไปไหน
เธอรู้ไหมเขาจะกลับมากี่โมง
เมื่อรู้เรื่องแล้วคุณจะทำอย่างไร
๘. วิเศษณ์แสดงคำขานรับหรือโต้ตอบ (ประติชญาวิเศษณ์) เช่น
ครับ ขอรับ ขา คะ ค่ะ
จ๋า จ๊ะ โว้ย
คุณยายครับ ผมกลับมาแล้วครับ
พี่มาลีขา ช่วยสอนการบ้านหน่อยค่ะ
นิดเอ๊ย ช่วยหยิบกระเป๋าให้หน่อย
๙.
วิเศษณ์แสดงความปฏิเสธหรือไม่ยอมรับ (ประติเษธวิเศษณ์) เช่น
ไม่ ไม่ใช่ มิใช้
มิได้ หามิได้ หาไม่
อย่า บ่ บ่ใช่
เขาไม่ชอบให้ใครมาวุ่นวายในบ้าน
กระเป๋านี้ไม่ใช่ของฉัน ฉันจึงเอาไปไม่ได้
เธออย่าเปิดไฟทิ้งไว้
๑๐. วิเศษณ์เชื่อมประโยค (ประพันธวิเศษณ์) ใช้ประกอบคำกริยาหรือคำวิเศษณ์ เพื่อเชื่อมประโยคให้มีความเกี่ยวข้องกัน เช่น
ที่ ซึ่ง อันอย่าง
ชนิดที่ ที่ว่า เพื่อว่า
ให้
เขาพูดให้ฉันตายใจ
เขาเป็นคนเก่งที่น่ายกย่อง
วิชาความรู้มีค่ามากซึ่งมิอาจประเมินค่าได้
คำ
ที่ ซึ่ง อัน
เป็นคำที่ใช้ซ้ำกับประพันธสรรพนาม
มีวิธีสังเกต ดังนี้
ที่
ซึ่ง อัน
ที่เป็นประพันธสรรพนามจะใช้แทนนามที่อยู่ข้างหน้า
จะวางติดกับนามหรือสรรพนามที่จะเป็นประธานของคำกริยาที่ตามมาข้างหลัง เช่น
คนที่เดินอยู่นั้นเป็นเพื่อนฉัน
ครูซึ่งอบรมสั่งสอนนักเรียนควรได้รับการสรรเสริญ เขาต้องจากพ่อแม่อันเป็นที่รักไปศึกษาต่อ
ส่วน
ที่ ซึ่ง อัน ที่เป็นประพันธวิเศษณ์ จะวางติดกับคำกริยาหรือคำวิเศษณ์ แต่จะไม่วางติดกับคำนามหรือคำสรรพนาม เช่น
เขาเป็นคนดีที่ควรเอาเป็นแบบอย่าง
ยาสมุนไพรเป็นของดีซึ่งควรแก่การสนับสนุน
